Konstytucja 3 maja

Konstytucja 3 Maja, uchwalona w 1791 roku, była jednym z najważniejszych dokumentów w historii Polski i zarazem pierwszą w Europie i drugą na świecie – po konstytucji Stanów Zjednoczonych – nowoczesną ustawą zasadniczą. Była odpowiedzią na kryzys polityczny i gospodarczy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która w XVIII wieku traciła suwerenność i stawała się przedmiotem ingerencji państw ościennych. Konstytucja 3 Maja stanowiła próbę ratowania państwowości i reformy ustroju w duchu Oświecenia.

Dokument ten został opracowany i przyjęty przez Sejm Czteroletni (1788–1792), znany również jako Sejm Wielki. Uchwalona w atmosferze patriotycznego uniesienia i politycznego przełomu, konstytucja wprowadzała istotne zmiany w strukturze państwa. Znosiła wolną elekcję i liberum veto, które wcześniej paraliżowały życie polityczne Rzeczypospolitej, i ustanawiała dziedziczność tronu, co miało zapobiec rozbiciu wewnętrznemu i ingerencji obcych mocarstw.

Nowoczesność Konstytucji 3 Maja

Konstytucja 3 Maja była wyrazem nowoczesnego myślenia o państwie i społeczeństwie. Wprowadzała:

trójpodział władzy: na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą – inspirowany myślą Monteskiusza,
równość obywateli wobec prawa – choć nadal z wyłączeniem chłopów, których jednak objęto „opieką prawa i rządu”,
wolność wyznania – przy jednoczesnym zachowaniu katolicyzmu jako religii dominującej,
wzmocnienie władzy wykonawczej – w postaci Straży Praw, kierowanej przez króla,
prawo własności i wolność słowa – jako fundamenty nowoczesnego państwa obywatelskiego.

Dokument ten był także pierwszym, który próbował zdefiniować naród jako wspólnotę wszystkich obywateli, a nie wyłącznie szlachty.

Znaczenie historyczne i międzynarodowe

Choć Konstytucja obowiązywała tylko przez krótki czas – do wojny w obronie konstytucji i Targowicy w 1792 roku – jej znaczenie wykracza daleko poza ramy czasowe. Była ona symbolem odrodzenia narodowego i próbą budowy silnego, sprawiedliwego i niezależnego państwa. Konstytucja 3 Maja stała się później symbolem niepodległościowych dążeń Polaków w okresie zaborów i inspiracją dla kolejnych pokoleń walczących o wolność.

Dla społeczności międzynarodowej uchwalenie tej konstytucji było sygnałem, że Polska może być nowoczesnym i niezależnym państwem, zdolnym do reform ustrojowych bez udziału zewnętrznych sił. Niestety, interwencja Rosji i zdrada magnatów skupionych wokół konfederacji targowickiej doprowadziły do upadku reform i II rozbioru Polski.

Obchody Święta Konstytucji 3 Maja

Święto Narodowe Trzeciego Maja, obchodzone corocznie 3 maja, zostało ustanowione oficjalnie po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, a ponownie przywrócone po upadku komunizmu w 1990 roku. Obchody mają na celu nie tylko upamiętnienie aktu uchwalenia Konstytucji, ale także promowanie wartości demokratycznych, takich jak wolność, równość, sprawiedliwość i praworządność, które były fundamentem tego dokumentu.

W całej Polsce organizowane są w tym dniu:

uroczystości państwowe z udziałem najwyższych władz państwowych,
msze święte w intencji Ojczyzny, często celebrowane w obecności sztandarów wojskowych i delegacji lokalnych władz,
parady wojskowe i rekonstrukcje historyczne,
koncerty patriotyczne, pikniki rodzinne i wydarzenia kulturalne promujące historię Polski.

Symboliczny wymiar religijny i kulturowy

Dzień 3 maja to także uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, głównej patronki Polski. Ten religijny wymiar obchodów podkreśla historyczne i duchowe związki Polaków z wiarą katolicką, która przez wieki była podporą dla narodu w czasie zaborów i niewoli. To połączenie święta państwowego i religijnego czyni ten dzień wyjątkowym w polskim kalendarzu.

Dzień wolny od pracy

W Polsce 3 maja jest dniem ustawowo wolnym od pracy, co umożliwia obywatelom aktywne uczestnictwo w obchodach. Jest to także część długiego weekendu majowego, który łączy się z Dniem Flagi (2 maja) i często z 1 maja – Międzynarodowym Dniem Pracy. Dzięki temu okres ten staje się czasem refleksji nad historią, patriotyzmem i wspólnotą narodową.

Konstytucja 3 Maja pozostaje do dziś symbolem narodowej dumy, nowoczesnego myślenia o państwie i nadziei na odrodzenie. Jej dziedzictwo żyje w debacie publicznej, edukacji, kulturze oraz świadomości historycznej Polaków. Obchody 3 maja nie są tylko wspomnieniem przeszłości – to także przypomnienie, że demokracja, wolność i praworządność to wartości, które trzeba pielęgnować każdego dnia.