Historia
Lesko to miejscowość, której historia sięga głębokiego średniowiecza, a nawet czasów prehistorycznych. Początkowa nazwa miasta Leszko, ulegała stałym transformacjom, by ostatecznie przekształcić się w nazwę, którą posługujemy się do dzisiaj.
Najstarsze wykopaliska archeologiczne znad Sanu, świadczą o tym, że miejscowość zasiedlona była już w IV w. p.n.e.
Pierwsza osada zaś powstała na terenie Leska w 1436 r. Niespełna 40 lat później uzyskała prawa miejskie, z ramienia Piotra Kmity herbu Szreniawa, który to ród przeniósł się tutaj w XVI w. ze zrujnowanego przez Węgrów zamku w Sobniu, koło Łukawicy.
Przybycie do Leska Piotra Kmity stanowiło doskonałą okazję do relokacji miasteczka znad terenów położonych nad Sanem (tzw. Posady Leskiej) na wzgórze Baszty.
Z tamtych czasów warto wspomnieć o budowie pierwszego, murowanego kościoła – pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (1530 r.).
Z tamtego okresu pochodzi również Zamek Kmitów, którego najstarszą częścią jest wieża Piotra Kmity (1538 r.).Na miejscu obecnego zamku w 1473 r. kasztelan przemyski Jan Kmita zbudował dwór. W roku 1538 Piotr Kmita marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski zlecił wybudowanie wieży mieszkalnej. Po śmierci Piotra Kmity, Lesko przeszło w ramach własności do rodu Stadnickich, herbu Szreniawa.
Lesko liczyło wtedy nieco ponad 1400 mieszkańców i stanowiło ważny ośrodek rzemiosła i handlu. W XVI wieku na tzw. Plantach stał drewniany ratusz.
Na przełomie XVI i XVII w. wybudowano murowaną synagogę żydowską (obecnie galeria), wraz z położonym nieopodal na zalesionym wzgórzu kirkutem, tj, cmentarzem żydowskim, z bogatą kolekcją macew i nagrobków.
Początek wieku XVII dokładnie 1701 rok to okres rozkwitu przemysłowego miasta, oraz czynna napaść wojsk szwedzkich i spalenie miasta. ( min. zamek leski )
Przez kilkadziesiąt lat miejscowość nie mogła podnieść się po zniszczeniach dokonanych przez najeźdźców z północy, do tego dołożyła się również zaraza, która zdziesiątkowała kilkuset mieszkańców Leska.
Ciekawostką jest istnienie w tamtym okresie dwóch bram, górnej – Lwowskiej, i dolnej – Węgierskiej, które strzegły bezpieczeństwa mieszkańców.
W roku 1769 w bitwie z wojskami rosyjskimi pod Hoszowem ranny zostaje Franciszek Pułaski, stryjeczny kuzyn Kazimierza Pułaskiego, którego przewieziono na zamek leski, a śmierci pochowano w kaplicy św. Antoniego kościoła parafialnego.
W 1884 roku Jan Bielecki rządca folwarków hrabiego Krasickiego, uczestnik powstania styczniowego ufundował kapliczkę z krzyżem kościoła katolickiego. Zdjęcie j.n.
W roku 1885 Lesko staje się siedzibą powiatu. W wieku XIX istniały plany przebiegu przez Lesko żelaznej drogi kolejowej, jedna pomysł ten nie zyskał aprobaty ówczesnego właściciela Zamku, Franciszka Stadnickiego, wskutek czego budowniczowie przenieśli się na trasę w okolicach Jankowiec.
W czasie I wojny światowej miasto doznało dużych zniszczeń, w czasie II wojny światowej stacjonowały tu wojska niemieckie z przejściowym gettem dla ludności żydowskiej.
17 września 1939 roku około godziny 3 w nocy wschodnią granicę II Rzeczypospolitej na całej jej długości przekroczyły oddziały Armii Czerwonej liczące ponad 600 tys. żołnierzy wspieranych przez 4700 czołgów oraz 3300 samolotów.
Poniżej zdjęcie z spotkania sojuszników na moście w Lesku, jesień 1939 r.
Zdjęcie: : Muzeum Historyczne w Sanoku. (fot. z publikacji: M. Krzanicki, „Oczami wroga. Wrzesień ‘39 w fotografii niemieckiej i sowieckiej”, IPN Rzeszów, 2008)